Warning: Attempt to read property "meta_value" on null in /home/babacan1455/public_html/imarhaber.com/wp-content/themes/theHaberV8/thewp/uyelik/uyelik-fonksiyon.php on line 11
Deprecated: strpos(): Passing null to parameter #1 ($haystack) of type string is deprecated in /home/babacan1455/public_html/imarhaber.com/wp-content/themes/theHaberV8/thewp/uyelik/uyelik-fonksiyon.php on line 12
00
TÜRKİYE’NİN OBRUK HARİTASI GÜNCELLENİYOR
Türkiye’nin obruk tehlike ve risk haritası güncelleniyor. Konya Teknik Üniversitesi Obruk Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Fetullah Arık, obruk tehlikesi bulunan il sayısını geçen yıl AFAD’la birlikte 16 olarak belirlediklerini ifade ederek, “Bu illerin büyük çoğunluğunda da bu yıl obruklar görüldü.” açıklamasında bulundu.
Dünya’da ve ülkemizde başta deprem, kütle hareketleri (heyelan, çamur ve moloz akması, kaya düşmesi vb), aşırı yağışlar, kar ve buzul ergimeleri sonucu taşkın ve seller, çığ ve orman yangınları, fırtınalar, tasman, zemin çökmeleri ve obruklar gibi genellikle doğa kaynaklı ve insanların kontrolü dışında gelişen olaylara bağlı olarak çok sayıda can ve mal kaybı ile sonuçlanan afetler meydana gelmektedir.
Türkçe kökenli bir kelime olan obruk bir tür karstik yeryüzü şekli olup boru, baca veya kuyu şeklinde, yeni oluşumlarda keskin köşeli, eski oluşumlarında ise daha yayvan görünümlü çökme dolinlerini (sinkhole) tanımlamak için kullanılmaktadır. Konya Kapalı Havzası’nda (KKH) karstlaşma süreçleri ile binlerce yıldır oluşumu devam eden çökme dolinleri ilk oluştuğu Obruk Platosu’ndaki Kızören çöküntüsüne atfen yöresel olarak “obruk” olarak adlanmış olup daha sonra havzada meydana gelen bu tür karstik çöküntülerin tamamı obruk olarak tanımlanmış ve bilimsel literatürde de obruk tanımı kabul görmüştür.
-Yerin altında zamanla eriyen kireç taşlarının boşluk oluşturması ve zeminin çökmesiyle oluşuyor.
-Bölgenin jeolojik, yapısal ve hidrojeolojik yapısı nedeniyle meydana geliyor.
-Yer altı sularının kontrolsüz kullanımına ve bölgenin jeolojik yapısına bağlı olarak obrukların sayısı giderek artıyor.
OBRUK TEHLİKESİ BULUNAN İLLER
- Manisa
- Denizli
- Eskişehir
- Afyonkarahisar
- Çankırı
- Ankara
- Konya
- Aksaray
- Karaman
- Çorum
- Nevşehir
- Sivas
- Şanlıurfa
- Diyarbakır
- Batman
- Bitlis
Obruk Oluşum Nedenleri
Karstlaşma ve özel obruk oluşumları için onlarca faktör bulunmaktadır. Bunların en başta gelenleri; litolojik, mineralojik, jeokimyasal, yapısal jeolojik ve sedimantolojik özellikler olmak üzere jeolojik koşullar, yüzey ve yeraltı sularının seviyesi, suların pH, EC, sıcaklık ve hidrokimyasal özellikleri gibi hidrojeolojik koşullar, iklim, yağış, sıcaklık ve buharlaşma gibi meteorolojik koşullar, yükselti, yüzey şekilleri bitki örtüsü gibi coğrafik ve jeomorfolojik koşulların önemli rolü vardır (Tablo 1).
Tablo 1. Obruk oluşumları için başlıca etkenler (Arık ve ark., 2020a).
| Ana Etken | Açıklama |
| Jeolojik koşullar | Litolojik, mineralojik, petrografik, jeokimyasal özellikler |
| Yapısal jeoloji ve Tektonik koşullar | Kırıklar: türleri, konumları ve atımları, çatlak ve boşluklar, tabakalanma, tabaka ve yapraklanma konumları, kıvrımlar, |
| Hidrojeolojik koşullar | Yüzey ve yeraltı sularının seviyesi, suların pH, EC, sıcaklık ve hidrokimyasal özellikleri |
| Meteorolojik koşullar | İklim, yağış, sıcaklık ve buharlaşma |
| Coğrafik ve jeomorfolojik koşullar | Yükselti, yüzey şekilleri bitki örtüsü |
| Paleocoğrafik koşullar | Paleoiklim ve bitki örtüsü, çökelme ortamları |
| Sedimantolojik koşullar | Çökelme koşulları, tabakaların konumları, kalınlıkları, derecelenmeleri, tabaka altı, tabaka içi ve tabaka üstü yapılar, kayaçların gözeneklilik ve geçirimlilikleri |
Obruklar, doğal jeolojik, hidrojeolojik, yapısal jeolojik ve jeomorfolojik koşulların etkileri ile oluşmaktadır. Genellikle evaporitik karst alanlarında ayrıntılı çalışmalar yapan Gutierrez ve ark. (2014) obruk oluşumuna etken olan nedenleri doğal ve antropojenik nedenler şeklinde iki ana grupta ele alırken başlıca etkenleri; 1) Zemine artan su girişi, 2) Su tablası düşüşü, 3) Suyun tutulması (Depolanması), 4) Erozyon ve Kazılar, 5) Statik yükler, 6) Dinamik yükler, 7) Donmuş Zeminlerin çözünmesi ve 8) Bitki Örtüsünün azaltılması v erozyon olmak üzere 8 ana başlık altında toplamışlardır (Arık, 2022; Tablo 2).
Tablo 2. Obruk oluşumunda etkili olan doğal ve antropojenik nedenler
| OBRUK OLUŞUM SEBEPLERİ | ETKİLERİ | DOĞAL ETKENLER | ANTROPOLOJİK ETKENLER |
| Zemine artan su girişi (Örtü ve ana kaya) |
|
|
|
| Su tablası düşüşü |
|
|
|
| Suyun tutulması (Depolanması) |
|
|
|
| Erozyon ve Kazılar |
|
|
|
| Statik yükler |
|
|
|
| Dinamik yükler |
|
|
|
| Donmuş Zeminlerin çözünmesi |
|
|
|
| Bitki Örtüsünün Azaltılması ve erozyon |
|
|
|
Öte yandan çözünebilir nitelikte kayaçların bulunduğu bölgede örtü malzemesinin niteliği de oluşabilecek çökmenin yapısını kontrol edebilmektedir. Kum, silt gibi kohezyonsuz kırıntılılardan oluşan örtü malzemesinin bulunduğu alanlarda yer altındaki boşluklar kayaçların çatlak ve kırıklarından aşağı hareket eden ince kum ve silt gibi malzemelerle doldurulmakta olup yüzeyde yavaş yavaş yaklaşık dairesel geometrili değişken boyutlu çukurluklar oluşmaktadır (Şekil 4, 5 ve 6). Bu tür obruklar sürekli olarak çöken bir yapıya sahip oldukları için çökmeler yüzeyden izlenebilmektedir. Bu obruklarda ani olarak çökme beklenmediğinden üzerinde yaşayanlar için izleme ve erken uyarı sistemleri geliştirilerek tehlikeler için önlem alma imkanı bulunmaktadır